Deventerweg 141

tekst 17 april 2024 uitgesproken door Gerard Hemmes bij de legging van de twee stenen;

Vandaag leggen wij Stolpersteine voor Mozes Elzas en Johanna Schulman.

Zij woonden hier, op Deventerweg 141. Zij werden in 1942 gedeporteerd en vermoord in Auschwitz.

Het huis werd kort daarna door de bezetter verkocht aan een SSer, genaamd Rudolf Majewski die na dolle dinsdag met de noorderzon vertrok. Bij het bombardement van de munitietrein raakte het huis beschadigd en het bleef leegstaan tot mijn ouders, pas getrouwd, er begin ’45 introkken. 

Na de oorlog lieten ze de ergste schade herstellen en kochten ze het huis van de broer, bewindvoerder en later erfgenaam van Mozes Elzas. Mijn broers en ik werden hier geboren en mijn moeder vertelde dat Mozes Elzas de balken, de leeuwenkoppen en de engeltjes boven de deuren in de achterkamer had laten aanbrengen. Van Mozes Elzas wist zij niet veel. Alleen dat hij handelaar in goud en zilver was geweest en met zijn huishoudster hier woonde, dat ze beiden door de Duitsers waren gedeporteerd en in een concentratiekamp waren vermoord.

Meer wist ik niet toen ik vorig jaar, samen met mijn vroegere buurmeisje, Yvonne Elzas, heel in de verte familie van Mozes Elzas, onze ouderlijke huizen bezocht. In de jaren ’50 en ’60 speelden Yvonne en ik vaak met elkaar. Een paar jaar geleden kwamen we elkaar weer tegen en wij voelden allebei de behoefte om samen nog een keer terug te gaan naar de huizen waar wij als kinderen samen speelden.

Eerst gingen we naar 143, waar wij de huidige bewoners Leo en Alie konden vertellen hoe het huis er voor alle verbouwingen had uitgezien. Daarna naar 141, naar Fridus en Alied en daar was nog bijna alles zo als het altijd geweest was: de balken, de leeuwenkoppen en de engeltjes boven de deuren in de achterkamer ... 

En in die achterkamer spraken wij over de geschiedenis van het huis, over Mozes Elzas en Johanna Schulman. Fridus en Alied hadden zich grondig in de historie van Deventerweg 141 verdiept, maar ze hadden de nodige vragen over hoe mijn vader het huis had gekocht en met name over de herstelbetalingen van de oorlogsschade. De broer van Mozes Elzas probeerde als bewindvoerder tevergeefs om het bedrag van die schade aan hem te laten uitkeren; mijn vader kreeg het binnen een maand nadat hij het huis had gekocht. 

Voor Yvonne en mij was dit de aanleiding om uit te gaan zoeken hoe het rechtsherstel met betrekking tot Deventerweg 141 was verlopen. Met Fridus en Alied sprak ik af dat wij als vroegere en huidige bewoners Stolpersteine zouden aanvragen zodra dit onderzoek was afgerond.

Yvonne en ik hebben bij het zoeken naar documenten heel veel steun gekregen van Ron Elzinga van het Regionaal Archief Zutphen. Dankzij hem vonden wij nog veel meer dan de antwoorden op onze vragen over het rechtsherstel en de bureaucratie waarmee dat gepaard ging. In augustus vorig jaar konden wij ons onderzoek afronden. Het resultaat ligt nu in het Regionaal Archief Zutphen.

Over Mozes Elzas en Johanna Schulman zelf konden wij maar weinig vinden. Niet meer dan wat op internet staat. Alleen dat hij geboren is in 1880, zij in 1889 en dat zij vanaf 1933 in het huis aan de Deventerweg 141 woonden. Hoe de deportatie is gegaan, of zij hier zijn opgepakt, konden wij nergens vinden.

Maar vandaag leggen wij hier Stolpersteine voor Mozes Elzas en Johanna Schulman. Binnen, in de achterkamer, zijn nog altijd de balken, de leeuwenkoppen en de engeltjes boven de deuren en zo dadelijk liggen buiten, voor iedereen zichtbaar, deze Stolpersteine met de namen van Mozes Elzas en Johanna Schulman, opdat zij nooit worden vergeten.