Herman Snatager

Zutphen, 7 oktober 1941. Flora Snatager (24 jaar) rent de keuken binnen. 'Betty! Herman heeft naar de bakkerij gebeld! Hij blijft vannacht in Wapenveld. Ze zeggen dat de Duitsers vannacht een razzia houden.' Verbaasd kijkt Betty (27 jaar) haar nicht aan. 'Een razzia....?' 'Papa hoorde die geruchten ook. Hij vond het heel verstandig.' 

Ze leert Herman Snatager kennen op een Joods feest. Na hun huwelijk trekt ze bij Herman en zijn moeder Julie Snatager-Wallerstein in op de Raadhuissteeg 18 in Zutphen. Herman heeft de Firma Snatager en Zn, een grossierderij in naaiartikelen, voortgezet na de dood van zijn vader Emanuel. Hij is vaak onderweg om artikelen bij klanten te bezorgen. 

Flora is een van de twee dochters van David en Hedwig Snatager-Anschel. Zij hebben een bakkerij op de Nieuwstad 16 in Zutphen. 

Herman Snatager (29 jaar) belt vanuit het huis van Anna Visser, een klant in Wapenveld, die hem overtuigt om die nacht in haar huis te overnachten. In de nacht naar 8 oktober worden overal in de Achterhoek en Twente razzia's gehouden. In Zutphen worden acht Joodse mannen opgepakt. Zij worden gedeporteerd en in Mauthausen omgebracht. Twee dagen later is er familieoverleg in de bakkerij op de Nieuwstad. Hermans jongere broer Eduard kan een onderduikplaats krijgen bij zijn broer in Wapenveld. David Snatager blijft in zijn bakkerij. Hij loopt minder gevaar omdat mensen toch moeten eten, zegt hij. 

Eduard vertrekt een paar dagen later naar Anna Visser in Wapenveld, waar hij tot de bevrijding ondergedoken zal blijven. 

Betty houdt samen met haar schoonmoeder Julie de grossierderij draaiend. 

Het gonst van de geruchten over de razzia. De acht opgepakte Zutphense mannen blijken een maand later niet meer te leven. Sommigen zijn volgens de Duitsers bezweken aan hersenletsel, anderen zijn op de vlucht doodgeschoten. Toch is Betty blij als Herman in januari 1942 terugkomt in Zutphen. Er zijn geen nieuwe razzia's geweest. Je kunt je toch niet voortdurend blijven verstoppen? Ze zijn jong en willen genieten van het leven! 

Een maand later onteigenen de Duitsers veel Joodse bedrijven, waaronder de Firma Snatager. Betty en Herman zitten zonder inkomsten. Gelukkig kan Herman als knecht aan de slag in de bakkerij van oom David. Vanaf mei 1942 moeten Joden een Davidster dragen op hun kleding. Als uiting van protest worden zij op straat door Nederlanders extra gegroet. In juli krijgt een aantal Zutphense Joden een oproep voor de werkkampen. De meesten gaan vrijwillig. De enkeling die wegloopt of ziek is, wordt later niet door de Duitsers opgepakt. 

Die zomer krijgen ook alle Nederlandse mannen boven 18 jaar een oproep voor de Arbeidsdienst. Ze moeten een half jaar gaan werken in Duitse fabrieken. De vraag naar onderduikplaatsen neemt toe. In september ontdekt Betty dat ze zwanger is. Ze maakte zich al zorgen, want het duurde wel wat lang. Nu krijgen ze toch een baby. Ze zijn dolgelukkig! 

Op 17 november 1942 is er een grote razzia in Zutphen. 78 Joden worden opgepakt en naar concentratiekampen afgevoerd. Herman kan op het station nog net afscheid nemen van oom David, tante Hedwig en hun dochters Flora en Henny. Ze worden kort daarop vergast in Auschwitz. 

De inboedel van de bakkerij wordt door de Duitsers in beslag genomen. Herman en Betty moeten leven van hun spaargeld. Betty's zwangerschap verloopt goed. Ze is handig en maakt haar eigen zwangerschapskleding. 

Eind januari 1943 bonzen Duitsers op de deur van Raadhuissteeg 18. Julie Snatager (61 jaar) moet meekomen. Huilend neemt ze afscheid van Herman en haar zwangere schoondochter Betty. Ze komt op 1 februari om in de gaskamers van Auschwitz. 

Wat moeten Herman en Betty doen? Een onderduikplek vinden voor een zwangere vrouw is erg lastig. Een huilende baby kan de Duitsers immers alarmeren. Bovendien is de kans klein dat ze in onderduik bij elkaar kunnen blijven. Ze besluiten de gebeurtenissen samen af te wachten. Op 22 maart 1943 worden Betty en Herman Snatager opgepakt en gedeporteerd naar Westerbork. Meteen bij aankomst worden ze gesplitst. Betty, die ruim 7 maanden zwanger is, moet naar de vrouwenbarak en Herman krijgt een plek in de mannenbarak. Gelukkig kunnen ze elkaar 's avonds na het werk treffen bij de culturele voorstellingen of in het winkeltje. 

Het kamp is dichtbevolkt en het is er vies. Ze zitten na korte tijd al onder de vlooien en luizen. Maar er zijn veel Joodse dokters die zieken behandelen. Op 9 mei 1943 bevalt Betty in kamp Westerbork van een zoon. Herman en Betty noemen hem Emanuel, naar Hermans vader. Ze laten in het Joods Weekblad van 21 mei een geboorteadvertentie plaatsen om de thuisblijvers in te lichten. Maar de baby sterft op 26 mei 1943. De urn met zijn as wordt op de Joodse begraafplaats in Diemen bijgezet. 

Betty en Herman gaan in juli 1943 samen op transport. Zij komen om in Sobibor op 23 juli 1943. 

Boek "Zo gaan we allemaal." Een dertigtal brieven van Herman Snatager (1912-1943), joods handelsreiziger uit Zutphen. Hij beschrijft zijn korte onderduikperiode in Wapenveld, samen met broer Eduard, die als enige van de familie Snatager de oorlog overleefde en die nu vanuit Tel Aviv is overgekomen voor de presentatie van dit boekje. Verder bericht Herman over de jodenvervolging in Zutphen, de ontwikkeling van het drama waarin Herman en zijn hele familie onontkoombaar werden meegesleept. Hij, vrouw Beppie, moeder Joeltje, broer Bram en verwanten werden in de zomer van 1943 in het kamp vermoord. 

Herman koos voor terugkeer naar Zutphen; zijn broer Eduard voor ondergedoken blijven. Dat dilemma leverde spanningen tussen hen op. Chris Keulen bewerkte de brieven van Herman. Een zoon van Eduard, Emmanuel, voorzag ze van een voorwoord, waarin hij de enorme schuldcomplexen van zijn vader over diens overleven beschrijft, en de uitgever reconstrueert de jodenvervolging in Zutphen van de kant van de vervolgers. 

Een lijst van Jiddische en dialect-woorden maakt de lectuur toegankelijk. Informatie: Uitgeverij Ivoorzwart, t.n.v. J. W. Regenhardt te Spaarndam.