Rozengracht 9

Rozengracht 9, Louis Sternfeld, Antonette Sternfeld

Op deze lege plek gaan we Stolpersteine leggen voor Louis Sternfeld en zijn dochter Antonette.

Een achterachterneef van Louis Sternfeld, Daniël Sternfeld zou hier vanmiddag spreken.

Door bijzondere omstandigheden is het voor hem helaas niet mogelijk om hier vanmiddag te zijn.

Mijn naam is Ton Veenendaal en als lid van de werkgroep Barlheze Project ben ik het afgelopen jaar bezig geweest om het gezin en het werk van Louis Sternfeld in beeld te brengen.

We staan hier letterlijk en figuurlijk bij een lege plek, van bebouwing is hier nu niets meer te zien, hoe zag het er hier in de eerste helft van de vorige eeuw uit?

Waar nu het Hotel-Restaurant Broederenklooster staat, was toen de Rijks Landbouw Winterschool gevestigd, daarnaast stond de conciërge-woning van de school.

En waar wij hier staan was het adres Rozengracht nummer 9, het winkel/woonhuis van Louis Sternfeld en zijn dochter Antonette.

Louis en zijn vrouw Johanna Sternfeld-de Vries krijgen zes kinderen, vijf dochters en een zoon, drie van hun dochters overlijden al op zeer jonge leeftijd, hun zoon Isaac trouwt en vestigt zich in Rotterdam, dochter Susanna trouwt en gaat in ’s-Hertogenbosch wonen.

Antonette, hun oudste dochter, is ongetrouwd en blijft bij haar ouders wonen en meewerken in de winkel van Louis.

In 1911 komt de familie vanuit de Spiegelstraat, hier vlakbij, op dit adres wonen.

Op zaterdagavond 17 november 1911 vindt de feestelijke opening plaats van hun winkel in “Comestibles, Fijne Vleeschwaren van A. & Iz. Marcus in Zwolle en Gerookte Visch”.

Johanna, zijn vrouw, en dochter Antonette runnen samen de winkel, Louis blijft veehandelaar.

Met de keus voor de producten van Hofleverancier Abraham en Izaak Marcus uit Zwolle heeft Louis Sternfeld zich waarschijnlijk willen onderscheiden van zijn vele collega’s. 

In diverse advertenties van Marcus in het Nieuw Israëlitisch Weekblad wordt specifiek vermeld dat hun producten verkrijgbaar zijn bij Louis Sternfeld, Rozengracht 9 in Zutphen. 

De vrouw van Louis, Johanna Sternfeld-de Vries, overlijdt op 7 januari 1933, 64 jaar oud. Zij is begraven op de Joodse Begraafplaats in Zutphen. 

Een jaar na het overlijden van haar moeder neemt dochter Antonette volgens een bericht uit het Handelsregister in de Zutphensche Courant van 19 mei 1934 de zaak van haar vader over, zij is dan 38 jaar. 

Blijkbaar gaat het Antonette zakelijk voorspoedig, op 30 juli 1935 plaatst zij een advertentie in de Zutphensche Courant voor “een flinke dagdienstbode, niet beneden de 16j”.

Dan beginnen zo langzamerhand de gevolgen zichtbaar te worden van de maatregelen van de Duitse bezetter. In juni 1942 komt mevrouw Bertha Elzas-ten Bosch vanuit de Lange Hofstraat in Zutphen bij Louis en zijn dochter Antonette wonen.

Voor Bertha Elzas-ten Bosch ligt een Stolperstein in de Lange Hofstraat.

Louis Sternfelds dochter Antonette en mevrouw Bertha Elzas-ten Bosch melden zich op 7 april 1943 in Kamp Vught.

Bertha Elzas-ten Bosch komt om het leven op 7 mei 1943 in Kamp Vught.  

Louis wordt op 8 mei 1943 overgeplaatst naar Kamp Westerbork, Antonette volgt op 7 juni 1943.

Wanneer Antonette een maand na haar vader aankomt in Kamp Westerbork, is Louis al met het transport van 11 mei 1943 naar Sobibor gebracht waar hij op 14 mei 1943 wordt vermoord, hij is dan 79 jaar oud.

Antonette legt met het transport van 8 juni 1943 dezelfde route af als haar vader. Zij wordt vermoord op 11 juni 1943. 

Nadat ze samen in Kamp Vught hebben gezeten, hebben vader en dochter elkaar nooit meer gezien. 

Van het gezin van Louis en Johanna Sternfeld heeft niemand de oorlog overleeft. Hijzelf, zijn kinderen, zijn schoondochter en schoonzoon, zijn kleinkinderen, allemaal zijn zij slachtoffer geworden van het naziregime.

Van de winkel en het woonhuis aan de Rozengracht 9 is niets meer overgebleven. 

Bij het mislukte bombardement op de IJsselbrug in Zutphen door de Geallieerden op 14 oktober 1944, waarbij meer dan 100 slachtoffers vallen, is ook de voormalige woning en winkel van Louis Sternfeld en zijn dochter volledig verwoest.

Deze lege plek is met het Gideon Monument een eerbetoon ter nagedachtenis aan de slachtoffers van het bombardement en aan alle weggevoerde en vermoorde joodse stadsgenoten.

Als de komende tijd voorbijgangers hier even stil blijven staan en de namen van Louis Sternfeld en zijn dochter Antonette noemen, dan is het goed dat wij vandaag deze twee Stolpersteine gelegd hebben.

Dank u wel.

Ton Veenendaal, 22 oktober 2025