Houtmarkt 74 a

Stolpersteine legging in Zutphen op 5 juli 2021

Het was in de zomer van 2002 dat tante Toos en ik besloten om eens in de gemeente-archieven van Zutphen te duiken om de Hamburg-lijntjes te traceren. Aanleiding was dit boek, waar veelvuldig de naam Hamburg in voorkomt en de stamboom die oom Alfred ooit begonnen was en die wij wilden afmaken. Het speuren in de gemeente-archieven leverde ons helaas niet veel op, ook omdat alles op van die micro- fiches stond en wij geen methodisch zoek-plan hadden bedacht van tevoren. 
Waar we wel achter kwamen, was de exacte sterfdatum én de plaats waar de as van onze gecremeerde overgrootouders zich bevond: in Diemen, op de Joodse Begraafplaats. Daar hebben wij als eersten en ik denk als enigen, steentjes bij hun urnen gelegd.   

Juda Hamburg en Berendina Hamburg-de Leeuw, ze waren 92 en 93 jaar: de oudste bewoners van kamp Westerbork, vertelde papa mij vroeger. Afgevoerd naar Westerbork en daar in april 1943 met 3 dagen verschil na elkaar overleden. Opa en papa geloofden heilig in het verhaal dat neef Julius de Vries, studerende voor arts, hen een spuitje zou hebben gegeven. Aannemelijker is het dat deze twee oudste-kamp bewoners aan een infectie-ziekte zijn overleden. In ieder geval is hen de hel van de concentratiekampen bespaard gebleven. 

Dat is anders gelopen voor onze oud-oom Jacob. Oom Jacques, zoals papa hem noemde. Nooit hebben opa, oom Alfred of papa bij leven geweten waar hij gebleven was. Het jongste broertje van onze opa, zijn protegé en compagnon van hun A.G. in Stettin. En met onze opa teruggevlucht naar NL in 1934. 

Oom Jacques, die de waarschuwingen van opa dat het helemaal mis zou gaan in de wind sloeg en meende dat het allemaal zo’n vaart niet zou lopen. Sinds kort weet ik, dat oom Jacques nog in Amsterdam ingeschreven heeft gestaan, op de Ruyschdaelstraat 90, dit dankzij de cartotheek van de Joodsche Raad, die ook keurig netjes de volgende gegevens heeft bijgehouden: 
Van 14 mei tot 15/16 juli  1942 verblijf in kamp Amersfoort. -  Een plek waar je niet zonder extra aantekening heen werd gestuurd.  Hij moest vast boete voor die broertjes Hamburg die er met het Duitsche Rijk-geld vandoor waren gegaan (zie bericht in de Haagsche Courant van 17 oktober 1934).
Via kamp Westerbork is hij op een van de eerste  transporten gesteld naar Auschwitz-Birkenau. Alwaar hij meteen kon doormarcheren naar de gaskamer. Op 17 augustus 1942 overleed hij. 50 jaar oud. 

Wij weten niet veel van de levens van deze drie mensen. We hebben ze nooit gekend dan uit verhalen, en dat waren er niet veel. Maar een ding weten we wel: deze mensen hebben geleden. Juda, Berendina en Jacques Hamburg, vandaag staan we stil bij hun levens en bij hun dood. Wij zijn nog de enige overgeblevenen van de familie Hamburg. 

We weten nu veel meer, dit allemaal dankzij de verdergaande digitalisering en ontsluiting van allerlei archieven en systemen op elkaar. Puzzelstukjes vallen nu op hun plaats. Het grootste deel van de zoektocht naar de verdwenen Hamburgjes is hiermee afgerond. 

Wij willen onze familie herdenken en herinneren met de plaatsing van deze Stolpersteine. Zij zijn niet vergeten. 

Ik wil zo het woord geven aan mijn goede vriend R die Kaddish zal uitspreken.

KADDISH    

Het Kaddisjgebed is een van de oudste en belangrijkste gebeden in de joodse liturgie. Het is in het Aramees geschreven, de taal die op dat moment door de  Joden gesproken werd. In de tekst is alleen de laatste zin in het Hebreeuws. 

De tekst bevat geen directe verwijzing naar de dood, er komt geen vermelding van overledenen in voor, het verwijst juist naar de levenden. En is een uiting van blijvend vertrouwen in de toekomst. Degenen die Kaddisj zeggen, stellen als het ware dat doorgaan met het leven zinvol is. 
Ronald, aan jou de eer. En ik stel voor dat we na de Kaddish een moment van stilte in acht nemen.

Brigit Hamburg