Lievevrouwestraat 14

Toespraak van Boris Golsteyn op de 16e april 2024 op de vooravond van de Stolpersteine-legging:

Goedenavond,

Mijn naam is Boris Golsteyn, ik ben geboren en getogen in deze stad. Mijn wieg stond in de Lievevrouwestraat, een klein straatje in een oud stadsdeel van Zutphen. Israël en het Joodse volk gaan mij, en ons gezin, nauw aan het hart. We zijn verbonden met ze.

Dit is dan ook de reden dat mijn ouders zo’n drie jaar geleden gingen uitzoeken of er in mijn geboortehuis misschien ook Joodse mensen hadden gewoond ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. En dat bleek zo te zijn. Ze legden het contact met Stichting Stolpersteine Zutphen en toen begon het wachten. Wachten tot bij Lievevrouwestraat 14 twee Stolpersteine zouden worden gelegd, één voor Lazarus Cohen, en één voor zijn vrouw Roosje Cohen-Hollander.

Morgen is het zover. We gaan gedenken. Twee mensen die in een vijandige omgeving leefden, puur en alleen vanwege het feit dat ze Joden waren.

Wie waren Lazarus en Roosje Cohen? Dat ga ik u vertellen. En hebben ze nog nabestaanden? Jazeker! En van de zoektocht naar hen ga ik ook zeker het een en ander vertellen.

Lazarus Cohen werd geboren in een groot gezin in Zutphen. Hij was doofstom en heeft daarom op de Groningse Dovenschool gezeten. In 1898 trouwde hij, toen 24, met Roosje Hollander, een 21-jarige jongedame. Hiernaast ziet u ook de trouwakte van destijds.

Ze gingen wonen in Zaandam, maar zijn daarna vaak verhuisd, Lazarus was namelijk rondreizend koopman in luxe producten. Waar ik al snel achterkwam, was dat ze een dochter Lizette hadden gehad, maar zij bleek in 1921 op haar 19e te zijn overleden. De zoektocht naar nabestaanden leek dus te gaan via achterneven en achternichten, totdat ik de rouwadvertentie van Roosje tegenkwam.

Zij was, na een lang lijden, al in 1942 overleden in Zutphen. “Onze innig geliefde vrouw, moeder, behuwd- en grootmoeder” Ik zag namen van kinderen, ook een schoonzoon. En dat was de start van een heel nieuw verhaal.

Via archieven kwam ik de namen van twee achterachterkleinkinderen tegen, oftewel: kleinkinderen van een van de kleindochters van Lazarus en Roosje. Ik besloot ze voorzichtig via Facebook te benaderen, met een slag om de arm voor als het misschien toevallig naamgenoten waren. Het deed me veel toen bleek dat deze Holly en Mike wel degelijk nabestaanden van Lazarus en Roosje zijn. Uiteindelijk is deze stamboom tot stand gekomen.

Vorige week pas kwam ik erachter dat Roosje is begraven op de Joodse begraafplaats in Zutphen, iets waar ik simpelweg nog helemaal niet over had nagedacht. Hoewel een matsewa, een grafsteen, nooit is geplaatst, is de plek op de begraafplaats wel degelijk bekend.

Hiernaast ziet u een van de foto’s die ik gisteren ontving, Roosje ligt begraven direct links van de donkere gedenksteen.

Wat een contrast met Lazarus.

Hier ziet u de persoonskaart die van Lazarus was opgesteld, zoals dat van alle Joodse inwoners van Nederland was gedaan.

De moeder van Holly en Mike leeft nog en heeft, via haar dochter, een verhaal gedeeld dat huiveringwekkend is. Lazarus bleek ondergedoken te zijn in Amsterdam, maar dit adres werd verraden. Hij werd samen met zijn dochter Betje opgepakt, zelf werd hij de overvalwagen ingeschopt en viel hij.

Hij werd naar Westerbork getransporteerd, kwam op 23 maart 1943 aan, in barak 66. En hij zou daar slechts 7 dagen blijven. Hij werd gedeporteerd naar Sobibor, waar hij drie dagen later, op 2 april 1943, is vermoord.

We zijn hier om te gedenken, en daarbij zijn namen en stenen belangrijk. Niet voor niets heet de officiële herdenkingsplaats in Israël voor slachtoffers van de Shoah “Yad Vashem”, een gedenkteken en een naam, wat weer ontleend is aan het Bijbelboek Jesaja, hoofdstuk 56:5. Het is een voorrecht om er morgen bij te zijn als we 2 stenen gaan neerleggen met de namen van Lazarus Cohen en Roosje Cohen-Hollander. Dankuwel.