Teniersstraat 12

Eind oktober 1896 vestigt Bertha Jacob zich vanuit haar Duitse geboorteplaats Aldekerk in Zutphen. In augustus 1897 trouwt ze daar met Joseph Abraham van Gelder, die al zijn hele leven in Zutphen woont. Hij is veehandelaar en kan zijn vee in de weilanden vlakbij huis laten lopen. Oudste zoon Abraham Alfred overlijdt in 1897 vlak na zijn geboorte. Een jaar later worden ze de trotse ouders van dochter Suzanna, gevolgd door zoon Abraham Albert (1900) en twee jaar later wordt hun jongste dochter Elisabeth geboren.

In 1935 verlaat oudste dochter Suzanna het ouderlijk huis en gaat met haar echtgenoot in het Brabantse Oss wonen. Drie jaar later wordt in juni 1938 hun dochter Florence geboren. Van alle gebeurtenissen houdt ze een babyboek bij. Vlak voordat ze zelf wordt weggevoerd, geeft ze dit boek in bewaring bij haar buurvrouw. Die heeft het jarenlang in de familie bewaard en uiteindelijk aan het Stadsarchief in Oss gegeven, zodat het kan worden bewaard. In dit babyboek staan foto’s van familiebezoeken uit juli 1939. Vanuit haar achtertuin in Zutphen heeft een trotse oma Bertha haar kleindochter op de arm en naast haar zit opa Joseph. Ook zoon Abraham Albert verlaat Zutphen nadat hij is getrouwd. Hij gaat met zijn echtgenote in Haarlem wonen. Ze krijgen twee kinderen, Elly en Joseph, die dus ook ver bij opa en oma vandaan wonen.

Jongste dochter Elisabeth vertrekt op haar 18e naar Avereest in Overijssel. Zij keert uiteindelijk weer terug naar Zutphen en woont bij haar ouders in. Zo staat ze in het adresboek van 1938 vermeldt als ‘mej. E. van Gelder, ass.post.’. Dat van de post komen we ook weer tegen op de registratiekaart van Bertha uit Westerbork. Daar staat op vermeld : “indruk: flink, kan goed met publiek omgaan, vakbekwaamheid: Post en Telegrafie en Telefonie, was gewend personeel leiding te geven.'

Op 13 oktober 1940 overlijdt Joseph op 86-jarige leeftijd in Zutphen. Bertha wordt op haar 80e in 1943, samen met haar dochter Elisabeth opgepakt en weggevoerd naar Sobibor waar ze beiden zijn vermoord. Als 9-jarige ziet Jan Bosboom (1933), die destijds aan de Albert Cuypstraat woont, hoe in de Teniersstraat een oude Joodse dame met de boevenwagen werd opgehaald. Diezelfde wagen werd gebruikt om gedetineerden te vervoeren van de gevangenis naar de rechtbank. Het was een soort geblindeerd voertuig, kon hij zich herinneren. De oude dame die hij heeft gezien is waarschijnlijk Bertha geweest.

Tussen juni 1940 en maart 1941 woont ook de Poolse Martha Lewitzky op dit adres. Zij is in april 1939 als Joodse vluchteling vanuit Berlijn- Charlottenburg naar Apeldoorn gekomen. In het vreemdelingenregister van 1939 staat vermeld dat ze huishoudster is en met een Duitse nationaliteit. Vanuit Apeldoorn komt ze in Zutphen wonen en vertrekt daarna weer richting Apeldoorn, waar zij is opgepakt. 

Dit verhaal is geschreven door Corinne Abbas