Barlheze 44

De groepsfoto van de familie Weijel en enkele buurtbewoners uit 1898 voor de slagerij van Joseph Weijel op Barheze 44. Bij het maken van de foto was de vader 58, de moeder 51, Jacob 28, Mina 23, Elske 21, Kaatje 19, Levi 17, Joseph jr. 11 en Johanna 9, maar wie is wie? Kaatje is op 23 juni 1931 overleden. 

Stolpersteine familie Weijel Barlheze 44, Zutphen

Mijn naam is Paul Weijel. Via het Stolpersteine project Zutphen is men bij mij terechtgekomen als één van de verre nabestaanden van de familie Weijel, die in de Barlheze 44 heeft gewoond voordat zij werden gedeporteerd en op 27 november 1942 werden vermoord in Auschwitz. Zij waren verre familieleden en ken niet hun persoonlijke verhalen. Maar ik weet wel veel over de familie Weijel in zijn geheel als resultaat van een stamboomonderzoek.

Ook aanwezig hier zijn mijn zus Hélène en mijn neef Bram. Wij zijn kleinkinderen van onze grootouders Abraham Weijel en Leentje Sternfeld en neef/nicht van oom Izak die hebben gewoond in de Sprongstraat 9 en die in 1943 zijn vermoord in Sobibor en Auschwitz. Via de verhalen van onze ouders en ook uit bewaarde correspondentie uit de oorlogsjaren hebben wij als tweede generatie goed inzicht gekregen wat zich precies heeft afgespeeld in de oorlogsjaren. De ervaringen van onze grootouders en oom neem ik mee in de herdenking van de familie Weijel in de Barlheze, omdat hun ervaringen niet veel anders moeten zijn geweest.

Eerst de historie van de familie Weijel. De stamvader was ene Philip Michel Weijel, die omstreeks 1730 werd geboren in Türckheim in de buurt van Colmar in de Elzas.

Zijn zoon Samuel Philip belandde als “paardendokter” in een cavalerie-regiment van het Franse leger rond 1795 in Nederland. Hij bleef hier “hangen”, ontmoette Clara Kets de Vries, trouwde haar en zij vestigden zich in 1796 in Bronkhorst op een boerderij geheten de Straalmanshof. Deze boerderij werd verkocht aan de Joodse gemeente, afgebroken en ervoor in de plaats kwam de huidige Joodse begraafplaats in Bronkhorst.

Het gezin kreeg negen kinderen die uitzwermden. De meeste Weijels bleven echter in deze regio wonen, vooral in Zutphen. Dat gold ook voor de in 1840 te Zutphen geboren kleinzoon van Samuel Philip, Joseph geheten, die zich uiteindelijk vestigde in het pand Barlheze 44. En zoals zo vaak het geval was bij de Joden in die tijd in het oosten van Nederland werden velen slager of veehandelaar, omdat in de 19de eeuw Joden waren uitgesloten van bepaalde beroepen. Dit was ook het geval bij de vele Weijels, die in het vooroorlogse Zutphen hebben gewoond. De genoemde Joseph werd slager.  

In het pand Barlheze 44 woonden rond 1940 drie ongetrouwde familieleden Weijel: Elske, geb. Zutphen 30 mei 1877, Levi (Louis), geb. Zutphen 21 juni 1881 en Johanna, geb. Zutphen 27 september 1889. Zij waren de kinderen van de genoemde slager Joseph Weijel, die was getrouwd met Carolina Zilversmit. Uit dit huwelijk werden 14 kinderen geboren, waarvan drie levenloos, één overleed na slechts 2 maanden, één overleed 19 jaar oud en één overleed 52 jaar oud. Van de overige acht kinderen bleven dus de bovengenoemde drie in het ouderlijk huis wonen. Zij hebben de slagerij overgenomen van hun ouders en werden met hun overige broers en zussen en hun verdere familieleden vermoord in Auschwitz en Sobibor. Niemand overleefde….

In 1940 brak de oorlog uit. De Joodse gemeenschap in Zutphen werd op de wreedste wijze getroffen. Zonder iemand te ontzien werden Zutphense Joodse plaatsgenoten gearresteerd en vermoord. Meer dan vierhonderd slachtoffers, waaronder 33 Weijels. Men kende geen enkele menselijkheid of medelijden. Van pas geboren baby’s tot en met oude zieke mensen van in de tachtig jaar, ver van hun vertrouwde omgeving, werden zij in concentratiekampen op fabrieksmatige wijze vergast. Zij hadden niemand kwaad gedaan en alleen maar omdat zij Jood waren, werden zij vermoord. Dit overkwam ook Elske, Levi (Louis) en Johanna uit de Barlheze. Ze werden al op 27 november 1942 vergast in Auschwitz.

Voordat ik toekom aan Auschwitz wil ik nog aangeven wat daaraan voorafging. Een geleidelijk proces van uitsluiting, de diep vernederende ervaring van het moeten dragen van een ster, een overheid die de deportaties faciliteerde. Wat werden ze in de steek gelaten….

Ik ben driemaal in het kamp Auschwitz-Birkenau geweest. Confronterende ervaringen, iedere keer weer. Dit was de moordfabriek in optima forma, waar nog veel overeind is gebleven. Hier werden rond 1,2 miljoen mensen vermoord. Auschwitz (Oswiecim) ligt in een dichtbevolkte en geïndustrialiseerde omgeving in de buurt van Katowice in Silezië/Polen, waar miljoenen mensen wonen.

Rondom het concentratiekamp - gesponsord door het chemische concern IG Farben! - zijn industrieën gesticht, die konden draaien op goedkope dwangarbeid uitgevoerd door de gevangenen van het kamp Auschwitz. Tenminste als je nog gezond en nuttig genoeg werd bevonden om bij aankomst op het perron door Dr. Mengele en zijn trawanten nog niet direct naar de gaskamer te worden doorgezonden.

Dit laatste gebeurde dus wel met Elske (65 jaar), Levi (61 jaar) en Johanna (53 jaar). Na een driedaagse reis vanuit Westerbork reed hun trein, door het inmiddels iconische poortgebouw, het lange perron op van Birkenau. Ze moeten geradbraakt zijn geweest na een reis van drie dagen in kommervolle omstandigheden vanuit Westerbork.

Op het perron vond de selectie plaats. Rechtsaf betekende dwangarbeid en een vermoedelijke langzame dood. Maar zij werden linksaf gestuurd en rechtstreeks afgevoerd naar de gaskamer.

Ik heb me vaak  afgevraagd, wat ze hebben gedacht in de laatste momenten van hun leven. Op basis van correspondentie, die binnen mijn familie bewaard is gebleven en ook uit de verhalen van onze ouders, kom ik tot de conclusie dat de meesten geen flauwe notie hadden van wat hun stond te wachten. Een werkkamp, ja, de gaskamer zeker niet. Het was ook onvoorstelbaar.

Er zijn brieven bewaard gebleven die mijn grootouders en oom Izak - zelfs tot vlak voor hun vertrek uit Westerbork in 1943 - naar de familie hebben gestuurd. De inhoud was: “We houden moed, we blijven flink en maak je geen zorgen over ons, we redden ons wel”. Ik heb goede redenen om aan te nemen dat ook bovengenoemde drie, die al in 1942 werden vermoord, tot op het laatste moment niet wisten dat ze zouden worden vermoord.

Ik hoop dat deze ontboezemingen een beeld geven van wat de voormalige buurtgenoten uit de Barlheze is overkomen in de oorlogsjaren. Van de vertrouwde Barlheze in de hel. Het blijft nog steeds nauwelijks te bevatten.

De Stichtig Stolpersteine Zutphen heeft nu het initiatief genomen om bij alle huizen, waar dat nog niet is gebeurd, Stolpersteine te (laten) plaatsen waar Joden hebben gewoond en die zijn vermoord. Een lovenswaardig initiatief! Helaas komt het, nu 80 jaar na de bevrijding, nog steeds voor dat er wordt gediscrimineerd op achternamen, religie, huidskleur of sekse. Ik wil in dit verband ook zeker niet onvermeld laten dat het antisemitisme c.q. Jodenhaat de laatste jaren schrikbarend is toegenomen. Men kan hier niet genoeg aandacht aan besteden want waartoe dit uiteindelijk in extremis kan leiden heeft de Tweede Wereldoorlog ons zeer duidelijk laten zien.

Tot slot wil ik nog met de volgende woorden eindigen als hommage aan onze verre familieleden Elske, Levi (Louis) en Johanna Weijel en ook aan alle overige familieleden:  

Wij zijn onze vermoorde families nooit vergeten en zij leven voor altijd voort in onze harten engedachten. Laten deze stenen hiervan getuigen want een mens is pas vergeten als men zijn of haar naam is vergeten en dat is dan ook het Leitmotiv van de Stolpersteine, die worden gelegd.  

Namens alle nabestaanden van de familie Weijel,

Paul Weijel 22-10-25